W roku jubileuszu 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości, w Nowym Targu przypadają dwie ważne rocznice, związane z niepodległością naszej Ojczyzny, a konkretnie z działaniami lokalnymi, służącymi tej narodowej sprawie. Służyła jej znana do dzisiaj organizacja o nazwie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”.
Te rocznice, o których chciałbym przypomnieć, to 125. rocznica powstania ogniska Sokoła w Nowym Targu i 110. rocznica oddania do użytku mieszkańcom miasta i Podhala, nowego budynku „Sokoła” przy placu Słowackiego. Ograniczony miejscem w „Głosie Serca” chciałbym przekazać czytelnikom kilka najważniejszych informacji o Sokole w Nowym Targu. Jest to również odpowiedź na prośbę jednej z czytelniczek „Głosu Serca”, aby w listopadowym numerze naszego miesięcznika poruszyć temat „Sokoła”.
Pierwsze polskie Towarzystwo Gimnastyczne założyli w 1866 r. we Lwowie powstańcy styczniowi z 1863 r. Klemens Żukotyński i Ludwik Goltental. Była to ich odpowiedź na klęskę powstania styczniowego i nastroje lwowskiej młodzieży. W Nowym Targu starania o utworzenie „Sokoła”, trwały od 1892 r. i zakończyły się sukcesem, zatwierdzeniem jego statutu i zwołaniem I Walnego Zgromadzenia w kwietniu 1893 r. Było to pierwsze ognisko „Sokoła” na Podhalu, a na jego czele stanęli: Tytus O’Byrn – inżynier okręgowy Wydziału Krajowego – jako prezes i dr Ernest Geisler jako jego zastępca. Nowopowstała w Nowym Targu organizacja przyjęła za swój cel, podobnie jak „Sokół” – „matka” we Lwowie, propagowanie ćwiczeń gimnastycznych i szermierki, szerząc etos kultury fizycznej w myśl hasła „w zdrowym ciele, zdrowy duch”. Idee te ściśle wiązały się z ruchem patriotycznym i narodowym oraz przygotowaniami do podjęcia walki o niepodległość ojczyzny. Na początku działalności ognisko „Sokoła” w Nowym Targu – działające jako oddział lwowskiego „Sokoła” – macierzy – liczyła 38 członków, których liczba systematycznie wzrastała (np. w 1909 r. było już 148 członków, wśród których były 32 kobiety). Początkowo ćwiczenia gimnastyczne i szermiercze odbywały się w szkole, a w miarę rozwoju działalności „Sokoła”, gdy zaczęło brakować tam miejsca na kolejne grupy ćwiczących „sokołów”, Rada Miasta Nowego Targu uchwałą z 7 IV 1906 r. postanowiła przekazać Towarzystwu działkę pod budowę, którą stanowiły piwnice browaru nowotarskiego, mieszczące się przy Małym Rynku, który w stulecie urodzin naszego zawodowego wieszcza – Juliusza Słowackiego w 1909 roku, uchwałą Rady Miasta zmienił nazwę na Plac Słowackiego. Ciekawostką, ale też dowodem na długoplanowe przewidywanie jest fakt, że w akcie notarialnym, był zawarty zapis mówiący o tym, że w przypadku, gdy Towarzystwo przestanie działać, to plac z budynkiem ma wrócić na własność gminy miasta Nowego Targu. Gdyby działalność „Sokoła” została reaktywowana, to miasto ma obowiązek na nowo budynek udostępnić na jego statutową działalność.
Budowa siedziby „Sokoła”, wsparta dodatkowo przez miasto przekazaniem na budowę drewna z lasów miejskich z funduszem założycielskim wynoszącym 1800 koron i pożyczkami bankowymi, odbywała się sprawnie i szybko, tak, że już w styczniu 1908 r. budynek „Sokoła” (zwany popularnie „Sokolnią”) został przekazany do użytku Towarzystwu, jego członkom i społeczności lokalnej miasta i Podhala. Oprócz działalności związanej z kształtowaniem zdrowego i sprawnego ciała, Sokół organizował wiele uroczystości i imprez patriotycznych, kulturalnych, łącznie z wystawianiem sztuk teatralnych i projekcją filmów oraz rozrywkowych, jak bale, rauty itp. Duża sala posiadała charakter sali widowiskowej, a scena była oddzielona od publiczności kurtyną, wykonaną przez znanego młodopolskiego artystę, działacza kultury i człowieka związanego z ruchem niepodległościowym – Włodzimierza Tetmajera. Kurtyna ta zaginęła w czasie II wojny światowej i jej losy są do dzisiaj nieznane.
„Sokół” często organizował też zawody sportowe z ciekawymi programami, jak np. ten z 15 sierpnia 1908 r., który obejmował bieg na 100 m, rzut oszczepem, rzut dyskiem, skok o tyczce, skok w dal z rozbiegiem oraz „rzut toporkiem do celu”, co było nowością. Ponadto organizowane były też wycieczki krajoznawcze, szczególnie mające na celu poznanie Podhala i jego ciekawych miejsc.
500. rocznica zwycięskiej bitwy pod Grunwaldem w 1910 r., przyniosła wiele wydarzeń związanych z tym faktem „uprzytomniającym powstanie i czasy trwania potęgi Polski”, jakimi były m. in. Zlot Grunwaldzki, liczne imprezy o charakterze patriotycznym, zawody sportowe i (co było najbardziej znamiennym symbolem) usypanie kopca w Parku Miejskim im. Adama Mickiewicza w pobliżu potoku Czarny Dunajec.
Kolejne lata działalności „Sokoła” w Nowym Targu coraz bardziej naznaczone były działaniami, służącymi walce o odzyskanie niepodległości, których najbardziej widocznymi efektami były organizowane już od 1911 r. Drużyny Podhalańskie. Były to oddziały, które ćwiczyły tak, jak formacje wojskowe, dlatego stanowiły później znaczące siły w II Brygadzie Legionów. Wyłoniona w 1913 r. z najbardziej „palących” się do walki członków Drużyn Podhalańskich, IV Polska Drużyna Strzelecka, została rozkazem Naczelnej Komendy Związku Strzeleckiego w sierpniu 1914 r. wcielona do I Kadrowej Brygady Legionów Józefa Piłsudskiego. Uroczyste pożegnanie tych oddziałów, odbyło się w sierpniu 1914 r. na nowotarskim Rynku.
Ich rola w odzyskaniu niepodległości przez Polskę, była znacząca i ważna, ale to już temat na następny artykuł. Mając nadzieję, że zainteresowałem czytelników, powstaniem i działalnością „Sokoła” w Nowym Targu, zachęcam do „podpowiadania” kolejnych tematów związanych z naszą historią i tradycją, które tworzą naszą tożsamość narodową, ale i lokalną.
Marek St. Fryźlewicz
Źródła i zdjęcia:
- „Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Nowym Targu – początki działalności” – Anna Nowak, Almanach Nowotarski nr 1, 1996 r.
- archiwum I LO im. Seweryna Goszczyńskiego,
- archiwum rodzinne H. Rajskiej i St. Watychy,
- archiwum rodzinne.
|
|
|
|
|
|