MARZEC
1 marca, na XLI sesji Rady Miasta komendant Wojskowej Komendy Uzupełnień w Nowym Targu ppłk Andrzej Bandoła wręczył burmistrzowi Markowi Fryźlewiczowi przyznany przez Ministra Obrony Narodowej Bogdana Klicha Srebrny Medal za Zasługi dla Obronności Kraju za wieloletnią współpracę z WKU, wzorowe kierowanie realizacją zadań na rzecz obronności kraju oraz współpracę z organizacjami kombatanckimi. Srebrny Medal przyznany został także dr Marianowi Leszczyńskiemu – ordynatorowi oddziału chirurgii ogólnej nowotarskiego szpitala, za wieloletni udział w komisjach wojskowych. Brązowy Medal otrzymał przedsiębiorca i radny powiatowy Kazimierz Wolski za propagowanie sportów obronnych wśród młodzieży i wspieranie Ligi Obrony Kraju.
*
1–6 marca w rzymskim ośrodku rekolekcyjnym Fraterna Domus odbywały się XIII Światowe Rekolekcje Podhalańskie „Rzym 2010”. Wzięło w nich udział 110 osób głównie z Polski, a także z USA, Ukrainy i niektórych krajów Europy Zachodniej. Tradycyjnie w rekolekcjach uczestniczyła spora grupa nowotarżan. Tym razem rozważania poświęcone były głównie zagadnieniom piękna, rozwijały i zgłębiały tę tematykę w jej różnych aspektach. Uczestnicy mieli możliwość wysłuchania wykładów m.in. o. Leona Knabita, o. Zbigniewa Sucheckiego, prof. Stanisława Grygiela, wzięcia udział w dyskusji prowadzonej przez ks. Władysława Zarębczana, czy w spotkaniu z Piero Marinim – Mistrzem Papieskich Celebracji, współpracownikiem Jana Pawła II. Ponadto mogli też zwiedzać wspaniałe zabytki, zwłaszcza w czasie pielgrzymki do Spoleto – historycznego miasta w Umbrii.
*
Członkowie Koła Nr 17 „Podhale” Polskiego Związku Wędkarskiego zebrali się w sali obrad nowotarskiego UM, aby podsumować i rozliczyć ubiegły rok oraz wręczyć wyróżniającym się wędkarzom odznaczenia i nagrody w roku 25–lecia powstania Koła. Wśród wyróżnionych byli m.in. Wojciech Chudy, który otrzymał Medal „Za Zasługi dla PZW” oraz przedstawiciele dużej liczby młodych członków: Bartłomiej Zając, Daniel Pyciak i Damian Mrugała, którzy otrzymali odznaki „Wzorowy Młody Wędkarz”. W spotkaniu wziął udział burmistrz Marek Fryźlewicz, który ucieszył zebranych wiadomością o podpisaniu umowy na dofinansowanie przez Unię Europejską programu modernizacji gospodarki wodno-ściekowej, który ma się przyczynić do poprawy jakości wód na Podhalu.
*
2 marca odbyła się konferencja prasowa burmistrza Marka Fryźlewicza, której głównymi bohaterami byli: alpinista Michał Król i towarzyszący mu w wyprawach fotograf Adam Kokot. Obydwaj, dzięki swoim pasjom, świetnie promujący nasze miasto.
*
3 marca w hallu Miejskiego Ośrodka Kultury było barwnie, gwarnie i tłoczno. Na Podhalańskie Targi Edukacji już po raz piąty przybyła młodzież z miasta i okolic, aby zapoznać się z ofertą szkół i uczelni, zebrać ulotki i wszelkie potrzebne informacje od wykładowców, pracowników i studentów m.in. Uniwersytetu Pedagogicznego, Akademii Górniczo-Hutniczej, Wyższej Szkoły Europejskiej im. ks. prof. J. Tischnera, Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Podhalańskiej Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej, Policealnego Studium Zawodowego w Nowym Targu i wielu innych uczelni.
*
4 marca w pałacu prezydenckim, z inicjatywy Stowarzyszenia Miast Króla Kazimierza Wielkiego, odbyło się spotkanie z okazji imienin i 700-rocznicy urodzin króla Kazimierza Wielkiego, który zasłynął z zakładania miast. Wśród licznych grodów, uznających monarchę za swego założyciela, jest także Nowy Targ. Nasze miasto na uroczystości z udziałem prezydenta Lecha Kaczyńskiego reprezentowali: burmistrz Marek Fryźlewicz i przewodniczący Rady Miasta Lesław Mikołajski.
*
5 marca mali artyści z Przedszkola Nr 2 spotkali się z władzami miasta na otwarciu swojej wystawy ekologicznej. Można ją było oglądać w hallu Urzędu Miasta.
*
6 marca na scenie sali widowiskowej Miejskiego Ośrodka Kultury odbyła się premiera „Pasji”. Nowotarska parafia Na Równi Szaflarskiej wraz z Urzędem Miasta, Starostwem Powiatowym i Miejskim Ośrodkiem Kultury przygotowali po raz IX teatralną inscenizację Misterium Męki Pańskiej. Tym razem pod hasłem „Bądźmy świadkami miłości”. Około 80 aktorów – od dzieci po dorosłych, liczne grono pomocników, jak co roku, przyczyniło się do sukcesu nowotarskiego Misterium. Poprzednie inscenizacje wprowadzały liczne odwołania do współczesności, pobudzały do refleksji. Tegoroczne misterium charakteryzowało się powrotem do tradycji – przedstawiono wydarzenia, jak robiono to od wieków. Misterium wystawiono kilka razy w okresie wielkopostnym.
*
8 marca w sali obrad Urzędu Miasta licznie zgromadzona publiczność uczestniczyła w promocji książki Beaty Szkaradzińskiej pt. Nowotarskie wspomnienia zatrzymane w kadrze, zorganizowanej w ramach obchodów 20-lecia istnienia samorządu terytorialnego. Na 200-stronicową książkę złożyło się blisko 80 opowieści i wspomnień zainspirowanych starymi fotografiami pochodzącymi głównie ze zbiorów nieżyjącego już nowotarżanina, pasjonata fotografii, adwokata Witolda Magierskiego. Przy porządkowaniu zbiorów ojca Tomasz Magierski wpadł na pomysł opublikowania wybranych starych zdjęć, zidentyfikowania ludzi z fotografii, ocalenia od zapomnienia historii z nimi związanych. „Resztę” wykonała Beata Szkaradzińska – dziennikarka „Dziennika Polskiego”. Przez kilka lat publikowała stare zdjęcia z prośbą o rozpoznanie znajdujących się na nich ludzi i informacje na ich temat. Tak powstał cykl „Nowy Targ i nowotarżanie na starej fotografii”. Akcja spotkała się z wielkim zainteresowaniem, nagromadziło się mnóstwo interesującego materiału. Efektem jest książka.
*
W sali obrad Urzędu Miasta burmistrz Marek Fryźlewicz spotkał się z okazji Dnia Kobiet z urzędniczkami magistratu. Panie z okazji swego święta otrzymały kwiaty i najlepsze życzenia.
*
W ramach zorganizowanych w Zakopanem Zimowych Igrzysk Polonijnych rozpoczął się w naszym mieście turniej hokejowy, w którym wzięły udział drużyny z Kanady, USA, Rosji i Litwy. Mecz gwiazd zaplanowano na 11 marca.
*
Miło odnotować, że nowotarski Zespół Szkół Ekonomicznych okazał się najlepszy w konkurencji z 32 szkołami tego typu z całego kraju. Dyrektor ZSE Marta Sokołowska odebrała dyplom i podziękowania z rąk pani wiceminister edukacji Krystyny Szumilas na Zamku Królewskim w Warszawie. Na sukces złożyły się wyniki matur i indywidualne osiągnięcia uczniów, z których czwórka dotarła do centralnego etapu olimpiad i konkursów dotyczących wiedzy ekonomicznej, bankowości, przedsiębiorczości oraz wiedzy o Polsce i świecie współczesnym. Młodzież odnosi także sukcesy sportowe, artystyczne w skali powiatu, ponadto spora grupa młodych zaangażowana jest w wolontariat.
*
9 marca w Izbie Regionalnej w MOK-u odbyły się posiady góralskie zorganizowane przez nowotarski oddział Związku Podhalan, których głównym tematem były tradycje góralskie w Wojsku Polskim. Gościem spotkania był Władysław Motyka, autor promowanej na posiadach książki pt. Za nasom ślebode, za ojcyzne miłom. Tradycje góralskie i górskie w Wojsku Polskim.
*
Uniwersytet Trzeciego Wieku zorganizował wykład prorektor Podhalańskiej Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej dr Anny Mlekodaj pod tytułem: „Komizm w literaturze”.
*
11 marca na nowotarskim lodowisku uroczyście zakończono turniej hokejowy rozegrany w ramach Światowych Zimowych Igrzysk Polonijnych. Turniej wygrali zawodnicy kanadyjscy.
Uczniowie II Liceum Ogólnokształcącego zaprosili na koncert charytatywny, z którego dochód przeznaczono na Stowarzyszenie Przyjaciół Chorych w Zakopanem. Gośćmi koncertu, który odbył się w sali widowiskowej MOK, byli finaliści programu „Mam talent”.
*
13 marca w Pruszkowie w nowej hali kolarstwa torowego BGŻ Arena promowano trasę 67. Tour de Pologne. Delegacja naszego miasta, na czele z przewodniczącym Lesławem Mikołajskim i burmistrzem Markiem Fryźlewiczem oraz urzędnikami Katarzyną Put i Mateuszem Skupniem, wykorzystała tę okazję do promocji miasta. Na specjalnym stoisku można było otrzymać materiały promocyjne oraz skosztować oscypka.
*
15 marca w sali obrad nowotarskiego Urzędu Miasta miłośnicy historii Nowego Targu i nowotarskich rodów spotkali się z Marią i Józefem Krzeptowskimi, którzy opracowują genealogię rodów nowotarskich. Ich historia sięga nawet końca XIV wieku. Autorzy przejrzeli już archiwa kościelne i częściowo dokumenty państwowe, sięgali także do ksiąg ławniczych, ksiąg ziemskich, w ciągu roku przeanalizowali 150 testamentów – w sumie mają już 10 tysięcy wpisów. Podhalańscy genealogowie, wobec licznego grona słuchaczy, apelowali do nowotarżan o współpracę, dostarczanie starych fotografii, testamentów i innych dokumentów. Spotkanie zorganizowało Podhalańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
*
Miejski Ośrodek Kultury zorganizował eliminacje powiatowe 55. Ogólnopolskiego Konkursu Recytatorskiego dla uczestników z powiatów – nowotarskiego i tatrzańskiego. Wzięło w nich udział 57 osób, w znacznej większości z Nowego Targu, m.in. uczniowie szkół ponadgimnazjalnych i 4 osoby dorosłe. Każdy mógł startować w jednym z czterech turniejów: recytatorskim, „wywiedzione ze słowa”, poezji śpiewanej i teatrze jednego aktora. Jury zakwalifikowało do eliminacji rejonowych w Nowym Sączu 10 osób, a 8 uczestników nagrodziło wyróżnieniami.
*
Uczniowie z Radevormwald – zaprzyjaźnionego z Nowym Targiem miasta w Niemczech, goszcząc u swoich kolegów z Gimnazjum Nr 2, zwiedzali nasze miasto i spotkali się z burmistrzem Markiem Fryźlewiczem na nowotarskim Ratuszu.
*
16 marca burmistrz Marek Fryźlewicz i Państwowa Szkoła Muzyczna im. Fryderyka Chopina zaprosili na koncert w ramach obchodów Roku Chopinowskiego. Koncert przygotowały nauczycielki: Agnieszka Derebas i Monika Gugała, która także prowadziła koncert.
*
W sali obrad nowotarskiego UM odbyło się Forum „Romska droga do pracy”, na które przybyli przedstawiciele ośrodków pomocy społecznej, urzędu pracy, policji, oświaty oraz przedstawiciele społeczności romskiej. Szczególną uwagę zwrócono na aktywizację zawodową i poprawę wizerunku Romów w społecznościach lokalnych. Przede wszystkim w zdobyciu pracy ma pomóc program realizowany za unijne pieniądze, a uczestniczący w nim Romowie mogą korzystać z kursów, warsztatów i bezpłatnych zajęć aktywizująco-motywacyjnych.
*
17 marca w hotelu „Smile” w Szczawnicy odbył się XVI Kongres Związku Euroregion „Tatry”. W swym obszernym wystąpieniu przewodniczący Wendelin Haber podkreślił dokonania Euroregionu w ciągu 15 lat istnienia, dając liczne przykłady zrealizowanych inicjatyw w partnerstwie ze stroną słowacką. Przedstawił także plany na najbliższy okres dotyczące m.in. nowego polsko-słowackiego serwisu internetowego, dwujęzycznego rocznika „Pogranicze Polsko-Słowackie”, przygotowania międzynarodowej konferencji pod tytułem „15 lat Euroregionu »Tatry« – od stowarzyszenia do Europejskiego Ugrupowania Współpracy Terytorialnej”. Uczestnicy kongresu mieli okazję obejrzeć program artystyczny oraz zwiedzić słowacką Leśnicę.
*
17 marca był ważnym dniem dla drużyny i wszystkich nowotarskich kibiców. Hokeiści Wojas Podhale wygrali czwarty mecz finału play-off Polskiej Ligi Hokejowej 3:1 i popularne „Szarotki” zdobyły po raz dziewiętnasty Mistrzostwo Polski w Hokeju na Lodzie. Hokejowy Nowy Targ szalał z radości, wiwatom, gratulacjom i podziękowaniom nie było końca. Burmistrz przyznał hokeistom Wojas Podhale nagrodę w wysokości 100 tys. zł. O wysokości nagród dla poszczególnych zawodników zdecydować ma Zarząd Klubu.
*
18 marca w nowotarskiej Galerii „Jatki” otwarta została retrospektywna wystawa malarstwa Krzysztofa Kulisia, będąca przeglądem 40-letniego dorobku twórczego artysty. Była to równocześnie okazja do pożegnania i podziękowania dotychczasowemu wieloletniemu dyrektorowi MBWA w Nowym Sączu, zwierzchnikowi „Jatek”. Obecnie nowotarska Galeria jest częścią Małopolskiego Centrum Kultury „Sokół” w Nowym Sączu, którego dyrektorem jest Antoni Malczak.
*
W sali koncertowej nowotarskiej Szkoły Muzycznej im. Fryderyka Chopina odbyła się „Lekcja patriotyczna” z okazji 100. rocznicy pierwszego wykonania Roty. Spotkanie prowadzili: Mieczysław Czuma i Leszek Mazan.
*
Pod hasłem „Kolory w natarciu” w sali widowiskowej MOK miał miejsce pokaz mody przygotowany przez uczniów Zespołu Szkół Nr 1, będący ciekawą promocją szkoły. Uczniowie „Sokoła” sami zaprojektowali, uszyli i zaprezentowali swoje kreacje.
*
19 marca rozpoczął działalność jeden z najnowocześniejszych zakładów opiekuńczo-leczniczych w Małopolsce. Nowy oddział Podhalańskiego Szpitala Specjalistycznego został uroczyście otwarty i poświęcony przez kardynała Stanisława Dziwisza – metropolitę krakowskiego. ZOL został przeniesiony, zgodnie z umową z marszałkiem województwa, z dotychczasowej siedziby (czyli z prewentorium na Kowańcu) do nowotarskiego szpitala, gdzie oddział został wyremontowany przy pomocy finansowej województwa małopolskiego. Dotacja wyniosła 5 mln zł.
*
Wieczorną porą ulicami naszego miasta przeszła wielotysięczna procesja nowotarżan, oświetlona pochodniami, którą otwierał ogromny krzyż niesiony przez przedstawicieli Akcji Katolickiej, Służby Maltańskiej, Rycerzy Kolumba, Związku Podhalan. Droga Krzyżowa rozpoczęła się pod krzyżem misyjnym przy budowanym kościele na Równi Szaflarskiej, a zakończyła na Rynku. Wierni w czasie nabożeństwa słuchali w skupieniu rozważań, które na stacjach odczytywali przedstawiciele grup działających przy parafiach: Na Równi Szaflarskiej, NSPJ i św. Katarzyny, które zorganizowały Drogę Krzyżową.
*
W pobliskim Ludźmierzu rozpoczęły się VII Rekolekcje z Tischnerem, pod hasłem „Wierzę w Kościół”. Oprócz nabożeństw i nauk rekolekcyjnych zaplanowano dyskusję na temat: „Kościół, a kościoły – Bóg jest jeden”, warsztaty regionalne „Baby na manowcach” (z udziałem poetek podhalańskich), konferencję na temat „Promieniowania etyki solidarności”.
*
19–20 marca Miejski Ośrodek Kultury zorganizował z myślą o miłośnikach kultury nordyckiej cykl imprez pod nazwą „Nordic Night”. W programie przewidziano: projekcje filmowe, wystawę malarstwa artystów duńskich i polskich, prezentacje multimedialne, podróż w świat wikingów, a nawet poczęstunek w „nordyckim” klimacie – wszystko poświęcone kulturze północy, której bogactwo i różnorodność warto poznać.
*
20 i 21 marca Fundacja im. Adama Worwy zorganizowała imprezy charytatywne, z których dochód przeznaczono na zakup kolejnego sprzętu dla chorych do wypożyczalni działającej przy nowotarskiej parafii NSPJ. W restauracji „Ruczaj” odbył się spektakl muzyczny „Wiedeń – miasto marzeń” i koncert „Powitanie wiosny” w wykonaniu zespołu Passion Artists.
*
22 marca w naszym mieście otwarta została konferencja „Modernizacja kształcenia zawodowego w Małopolsce”. Wzięli w niej udział dyrektorzy szkół z powiatów nowotarskiego i tatrzańskiego, przedstawiciele władz oświatowych, urzędów pracy i przedsiębiorcy. Celem projektu realizowanego przez Województwo Małopolskie w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki jest wzmocnienie kształcenia zawodowego i skuteczniejsze powiązanie jego oferty z potrzebami rynku pracy. Dla szkół zawodowych w powiecie nowotarskim w ciągu pięciu lat trwania projektu przeznaczono 6 300 000 zł.
*
23 marca do Nowego Targu przyjechali szefowie Tour de Pologne. Dyrektor generalny Czesław Lang podpisał z burmistrzem Markiem Fryźlewiczem umowę, na mocy której stolica Podhala będzie miejscem startu 7., ostatniego etapu tegorocznego wyścigu kolarskiego, najpopularniejszego w kraju i jednego z najlepszych w świecie. Dzień wcześniej ma być zorganizowany charytatywny mini-etap z Nowego Targu do Bukowiny Tatrzańskiej na dwóch trasach: łatwiejszej przez Białkę Tatrzańską i trudniejszej przez Sierockie i Gliczarów.
*
W Miejskim Ośrodku Kultury zorganizowana została VI Wiosenna Giełda Szkół dla Całkiem Zielonych. Na licznych stoiskach ofertę dla gimnazjalistów prezentowały szkoły powiatu nowotarskiego. Przed wejściem do budynku umieszczony został szybowiec szkolno-treningowy „Puchacz” z nowotarskiego aeroklubu, jako zapowiedź nowych perspektyw edukacyjnych w związku z planowaną rozbudową lotniska w Nowym Targu.
*
Podhalańska Wspólnota Samorządowa podsumowała 2009 rok podczas swojego zebrania sprawozdawczego.
*
24 marca u burmistrza Marka Fryźlewicza gościli: dyrygent Chóru „Gorce” Janina Glińska i prezesi – Zofia Sokołowska i Stanisław Kowalczyk. Chórzyści przyszli podziękować za pomoc w zorganizowaniu ubiegłorocznego wyjazdu na Bałkany i pochwalić się odniesionym tam sukcesem – pierwszym miejscem na „Balkan Folk Fest 2009”.
*
25 marca w sali koncertowej nowotarskiej Szkoły Muzycznej, w ramach „Wieczorów Czwartkowych” odbył się kolejny koncert, tym razem poświęcony pamięci Jana Pawła II, w związku ze zbliżającą się 5. rocznicą jego śmierci. Kwartet smyczkowy Da Camera Krzysztofa Leksyckiego wykonał arcydzieło muzyki barokowej – Oratorium „Siedem ostatnich słów Chrystusa na Krzyżu” Józefa Haydna. Komentarzami do słów Chrystusa były wiersze Karola Wojtyły, które czytał Maciej Rutkowski.
*
25 marca w ramach wspólnie realizowanego za unijne fundusze programu „Aktywność przede wszystkim” przybyła do nowotarskiej Biblioteki 20-osobowa grupa słowackich bibliotekarek i przedstawicieli stowarzyszeń współpracujących z partnerską biblioteką w Liptowskim Mikulaszu. Poza wymianą doświadczeń spotkanie miało charakter głównie towarzysko-integracyjny. Słowaccy goście zwiedzili nasze miasto, kościółek w Dębnie, Łopusznej, zrobili mnóstwo zdjęć, z których najciekawsze znajdą się na wspólnej wystawie fotograficznej, wieńczącej projekt.
*
26 marca w Muzeum Podhalańskim w nowotarskim Ratuszu otwarta została wystawa pod tytułem „Nowotarski handel, rzemiosło i usługi w świetle archiwaliów”, przygotowana z własnych zbiorów muzealnych. Wernisaż był sentymentalną podróżą w przeszłość – kupiecką i rzemieślniczą – naszego miasta. Uczestnicy mogli ponadto wysłuchać wykładu dra Grzegorza Zamoyskiego, który zjmuje się historią miejscowej przedsiębiorczości.
*
Tegoroczny konkurs plastyczny pod hasłem „W kręgu rodziny”, zorganizowany przez Młodzieżowy Dom Kultury, cieszył się ogromnym powodzeniem. Jury wybrało najlepsze spośród 548 nadesłanych prac, wykonanych przez 274 uczestników z 13 placówek. Każdy z uczestników mógł przysłać dwie prace. Na podsumowaniu konkursu burmistrz Marek Fryźlewicz, członek zarządu powiatu Bogusław Waksmundzki i dyrektor MDK Mieczysław Grzybek, wręczyli laureatom 29 nagród i 48 wyróżnień.
*
Miejski Ośrodek Kultury zaprosił na wernisaż wystawy fotograficznej „Portret” przygotowanej ze zbiorów MOK.
*
W Euroregionie „Tatry” eurodeputowany PiS Paweł Kowal spotkał się ze słuchaczami Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Tematem spotkania był Traktat Lizboński.
*
27 marca odbył się wykład z cyklu „Wieczorne spotkania w bursie gimnazjalnej z historią, tradycją i kulturą w tle”. Tematem wystąpienia Dawida Golika były „Sowieckie oddziały rajdowe w Gorcach, Beskidach i na Podhalu w latach 1944–1945”.
*
Nowotarskie oddziały parafialne Akcji Katolickiej oraz Wspólnota Odnowy w Duchu Świętym we współpracy z ks. proboszczem Henrykiem Paśko zorganizowały w kościele pw. św. Jadwigi Królowej sympozjum na temat: „Magia – cała prawda”. Każdy mógł wziąć w nim udział i posłuchać wykładów wybitnych specjalistów m.in. o źródłach magii, okultyzmie, egzorcyzmach.
*
28 marca w Miejskim Ośrodku Kultury zorganizowany został XVII Salon Poezji. Maja Barełkowska i Piotr Cyrwus czytali poezje Anny Świrszczyńskiej i Czesława Miłosza.
*
29 marca nowotarska Galeria Sztuki „Jatki” oraz gimnazja w Krempachach i Waksmundzie zaprosiły na koncert „Wielkopostne zadumanie”. Program przygotował międzyszkolny zespół „Hilaritas” pod kierownictwem Sylwii Basty.
*
30 marca w Zespole Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego w Nowym Targu zorganizowano „Święto kuchni polskiej”. Salę gimnastyczną zajęły wiosennie przystrojone stoły z pysznościami przygotowanymi przez uczniów oraz mistrzów miejscowych restauracji, w których praktykują. Specjalna komisja oceniała konkursowe potrawy, stoły wielkanocne, a uczennice klasy drugiej przedstawiały historię polskiego obyczaju kulinarnego.
*
31 marca nowotarski radny Mariusz Jelonek poinformował o złożeniu rezygnacji z członkostwa w partii PiS.
*
Po długiej zimie na Podhale zawitały bociany, a więc nadejście wiosny jest już pewne. Skrzydlaci zwiastuni ciepłych dni i końca zimy zasiedlają już liczne przydrożne gniazda. Pozostaną z nami do końca lata lub – jak kto woli – wczesnej jesieni.