Postanowieniem Prezydenta RP z dnia 26 listopada 2020 r., pośmiertnie uhonorowano trzy osoby związane z działalnością konspiracyjną na Podhalu. Krzyż z Mieczami Orderu Krzyża Niepodległości otrzymali Adam Stabrawa „Borowy” oraz Wojciech Bolesław Dusza „Szarota”, Krzyż Orderu Krzyża Niepodległości otrzymał Augustyn Suski.
Order Krzyża Niepodległości ustanowiony został w 2010 r., jest on kontynuacją ustanowionego w 1930 r. Krzyża Niepodległości. Jest nadawany osobom, które w latach 1939–1956 jako ochotnicy lub podejmując się służby ponad wymaganą od nich miarę położyły zasługi w obronie niepodległości Państwa Polskiego. Wg aktualnego starszeństwa jest to piąte w kolejności polskie odznaczenie państwowe. Nadawane jest w 2 klasach, I Klasa (Order Krzyża Niepodległości z Mieczami) nadawany jest osobom, które walczyły z bronią w ręku o niepodległość i suwerenność Ojczyzny z niezwykłym poświęceniem lub walką tą kierowały, II Klasa (Krzyż Orderu Krzyża Niepodległości) nadawany jest osobom, które przez dłuższy okres lub w sytuacji skrajnego zagrożenia broniły niepodległości i suwerenności Ojczyzny, walczyły o jej odzyskanie lub podtrzymywały funkcjonowanie instytucji i tradycji Rzeczypospolitej Polskiej.
Sylwetki odznaczonych:
Adam Stabrawa – urodzony 25 września 1908 r. w Myślenicach, w czasie kampanii wrześniowej walczył jako dowódca 9. Baterii 24 Pułku Artylerii Lekkiej, przeszedł szlak bojowy od linii Wisłoka do Lwowa, gdzie 22 września dostał się od niewoli, zbiegł z niej po trzech dniach i powrócił w rodzinne strony. Zaangażował się w działalność konspiracyjną w Narodowej Organizacji Wojskowej pod pseudonimem „Szałas”. Od października 1942 r. pełnił funkcję komendanta Podokręgu Kraków – Miasto NOW. Po akcji scaleniowej NOW i AK został dowódcą Inspektoratu Nowy Sącz AK. Od 22 września 1944 r. dowodził zorganizowanym w ramach Akcji „Burza” 1 Pułkiem Strzelców Podhalańskich AK. Pod jego dowództwem pułk liczył ok. tysiąca żołnierzy. 19 stycznia 1945 r. wydał rozkaz demobilizacji żołnierzy, będąc zagrożony aresztowaniem ukrywał się w Krakowie. Był przewodniczącym Komisji Likwidacyjnej AK dla Inspektoratu Nowy Sącz. Opuścił Polskę 30 sierpnia 1945 r., przedostał się do Włoch gdzie służył w szeregach 2 Korpusu Polskiego. Po demobilizacji przeniósł się do Wielkiej Brytanii, a następnie do Kanady, gdzie zmarł 22 kwietnia 1991 r. w Vancouver, pochowany został w rodzinnych Myślenicach. Odznaczony został Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari oraz Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami. W 1990 r. został awansowany na stopień podpułkownika.
Wojciech Bolesław Dusza – urodzony 1 września 1912 r. w Odrowążu, absolwent nowotarskiego gimnazjum. Uczestniczył w kampanii wrześniowej jako bosman we Pińskiej Flotylli, od 1940 r. działał w Związku Walki Zbrojnej, prowadził działania dywersyjne przeciwko okupantom. Powrócił do rodzinnej wsi w 1941 r., rozpoczął działania dywersyjne (prowadzone na własną rękę), tworzył siatkę konspiracyjną, był dowódcą grupy ZWZ – AK, która zabezpieczała przerzut graniczny na Węgry, działał wtedy pod pseudonimem „Szarota”. Pomimo fali aresztowań w dalszym ciągu działał w podziemiu, rozpoczynając organizację oddziału partyzanckiego. Oddział utworzył na przełomie 1942 i 1943 r., pierwsza przysięga grupy szesnastu osób odbyła się w maju 1943 roku. Był to pierwszy oddział partyzancki na Podhalu. Oddział działał w na terenie Żeleźnicy, najwyższego szczytu Beskidu Podhalańskiego. Później rozszerzył swoją działalność o rejon Czarnego Dunajca, Nowego Targu, Raby Wyżnej oraz Zakopanego. Działalność oddziału „Szaroty” była wymierzona głównie w Goralenvolk, ruch ideologiczny głoszący, że podhalańscy górale mają niemieckie podchodzenie. Jego zadaniami było również likwidowanie wszelkich przejawów bandytyzmu i niwelowaniu aktów kolaboracji. W czasie swojej działalności zlikwidowano zostało ponad dwadzieścia osób, które współpracowały z Gestapo oraz działały w Goralenvolku. W czerwcu 1943 r. oddział zaatakował posterunek Grenschutzu, odnosząc zwycięstwo. Planował zamach na Wacława Krzeptowskiego (lidera Goralenvolku) oraz planował organizację zamachu na Generalnego Gubernatora Hansa Franka. Zginął w październiku 1943 r. w niewyjaśnionych do dnia dzisiejszego okolicznościach.
Augustyn Suski – urodzony 8 listopada 1907 r. w Szaflarach, absolwent nowotarskiego gimnazjum. Uczestnik kampanii wrześniowej na Wołyniu. Aresztowany i osadzony w niemieckim więzieniu za próbę powrotu w rodzinne strony. W maju 1941 r. utworzył i stanął na czele Konfederacji Tatrzańskiej, która była pierwszą tak rozbudowaną organizacją na Podhalu. Powstała jako odpowiedź na Goralenvolk. Pod pseudonimem „Stefan Borus” stworzył deklarację ideową Konfederacji oraz opracował materiały organizacyjne. Jej celami było podtrzymywanie ducha polskości i piętnowanie zdrajców, sabotaż gospodarczy i najważniejszy - tworzenie partyzantki w Gorcach. Konfederacja prowadziła głównie działania sabotażowe i dywersyjne, wydawali czasopisma „Na placówce”, „Na sygnale” i „Wiadomości Polskie”, mające na celu budowę ducha walki w góralach, wydawali również gazetkę w języku niemieckim „der freie Deutsche”, która była rozprowadzana wśród okupantów celem dezinformacji. KT objęła pod swoją komendę w szczytowym okresie swojej działalności ok. czterystu ludzi, w trzydziestu dziewięciu placówkach. Działała na terenie całego Podhala oraz na terenie powiatu suskiego, limanowskiego i myślenickiego. Dzięki przeniknięciu w lokalne struktury Kripo mieli informacje o szczegółowych posunięciach Niemców, np. wywózkach czy pacyfikacjach. Działał również przez fałszowanie dokumentów, w tym spisów ludności, co skutkowało zmniejszeniem się ilości kontyngentów rolnych przekazywanych niemieckiej armii. Konfederacja miała również zalążki Oddziału Partyzanckiego, czyli Podhalańska Dywizja w Konspiracji, która zajmowała się głównie szkoleniem przyszłych żołnierzy. Suski wraz z członkiem sztabu Konfederacji został aresztowany przez Niemców 30 stycznia 1942 roku. Po nieludzkim śledztwie i torturach w zakopiańskiej siedzibie Gestapo w hotelu Palace został zesłany do KL Auschwitz. Otrzymał numer 27399, zmarł w obozie z powodu wycieńczenia.
Orderem Krzyża Niepodległości odznaczony został również Stanisław Mazan – uczestnik obrony Gdyni i Oksywia w 1939 r., organizator i komendant Szkoły Pożarniczej w Starym Sączu, w ramach której do działalności konspiracyjnej kształceni byli strażacy. Rozstrzelany został w grupie 28 zakładników z więzienia na Montelupich w dniu 12 stycznia 1944 r. w Chomranicach. Mazan był podkomendnym Jerzego Lgockiego, pochodzącego z Łopusznej komendanta Strażackiego Ruchu Oporu „Skała”.
Opracował Arkadiusz Stefaniak-Guzik
Zdjęcia:
1. Augustyn Suski - zbiory Muzeum Auschwitz
2. Adam Stabrawa - G. Mazur, W. Rojek, M. Zgórniak, Wojna i okupacja na Podkarpaciu i Podhalu. Na obszarze Inspektoratu ZWZ-AK Nowy Sącz 1939–1945, Kraków 1998
3. Stanisław Mazan - Przegląd Pożarniczy, 1981/6 s. 26-27
4. Wojciech Dusza - fot. ze strony http://www.szarota.pl/index.php/zyciorya/2-zyciorys
